گروه شیمی و زیست و علوم و زمین در سوریه و لبنان و اردن
علمی - فرهنگی - آموزشیگروه شیمی و زیست و علوم و زمین در سوریه و لبنان و اردن
علمی - فرهنگی - آموزشیشیمی سبز و بنیادهای آن
شیمی سبز و بنیادهای آن
برای مشاهده ادامه مطلب را کلیک کنید.
بارها از آسیب‌های مواد شیمیایی به بدن آدمی و محیط زیست شنیده و خوانده‌ایم. اما، چاره‌ی کار چیست؟ آیا دوری و پرهیز از بهره‌گیری از مواد شیمیایی می‌تواند به ما کمک کند؟ تا چه اندازهای می‌توانیم از آنها دوری کنیم؟ کدام‌ها را می‌توانیم به کار نبریم؟ کدام‌یک از فرآوردههای شیمیایی را می‌توان یافت که با آسیب به سلامت آدمی یا محیط زیست همراه نباشد؟ داروهایی که سلامتی ما به آنها بستگی زیادی دارد، خود با آسیب‌هایی به بدن ما همراه‌اند. آیا می‌توانیم آنها را به کار نبریم؟ آیا می‌توان آب تصفیه شده با مواد شیمیایی را ننوشیم؟ پیرامون ما را انبوهی از مواد شیمیایی گوناگون فراگرفته‌اند که در زهرآگین بودن و آسیب‌رسان بودن بیش‌تر آنها شکی نداریم و از بسیاری از آنها نیز نمی‌توانیم دوری کنیم.
بی‌گمان
هر اندازه که بتوانیم از به کارگیری مواد شیمیایی در زندگی خود پرهیز کنیم
یا از رها شدن این گونه مواد در طبیعت جلوگیری کنیم، به سلامت خود و محیط
زیست کمک کرده‌ایم. اما
به نظر می‌رسد در کنار این راهکارهای پیش‌گیرانه، که تا کنون کارآمدی
چشمگیری از خود نشان نداده‌اند، باید به راه‌های کارآمدتری نیز بیاندیشیم
که دگرگونی در شیوه‌ی ساختن مواد شیمایی در راستای کاهش آسیب‌های آنها به
آدمی و محیط زیست، یکی از این راه‌هاست. امروزه، از این رویکرد نوین با
عنوان شیمی سبز یاد می‌شود که عبارت است از: طراحی فرآورده‌ها و فرآیندهای
شیمیایی که به‌کارگیری و تولید مواد آسیب‌رسان به سلامت آدمی و محیط زیست
را کاهش می‌دهند یا از بین می برند.
بنیادهای شیمی سبز شیمی سبز، که بیش‌تر به عنوان شیوه‌ای
برای پیش‌گیری از آلودگی در سطح مولکولی شناخته می‌شود، بر دوازده بنیاد
استوار است که طراحی یا بازطراحی مولکول‌ها، مواد و دگرگونی‌های شیمیایی
در راستای سالم‌تر کردن آنها برای آدمی و محیط زیست، بر پایه‌ی آنها
انجام می شود. کوشش‌ها و دستاوردهای شیمی سبز سخن پایانی یک
راه برای کاهش احتمال روی‌داهای شیمیایی ناخواسته، بهره‌گیری از
واکنشگرها و حلال‌هایی است که احتمال انفجار، آتش‌سوزی و رهاشدن
ناخواسته‌ی مواد شیمیایی را کاهش می‌دهند. آسیب‌های مرتبط با این
روی‌دادها را می‌توان به تغییردادن حالت(جامد، مایع یا گاز) یا ترکیب
واکنشگرها کاهش داد
1- پیش‌گیری از تولید فراورده‌های بیهوده
توانایی
شیمیدانها برای بازطراحی دگرگونی‌های شیمیایی برای کاستن از تولید
فراورده‌های بیهوده و آسیب‌رسان، نخستین گام در پیش‌گیری از آلودگی است.
با پیش‌گیری از تولید فراورده‌های بیهوده، آسیب‌های مرتبط با انبارکردن،
جابه‌جایی و رفتار با آنها را به کم‌ترین اندازه‌ی خود کاهش می دهیم.
2- اقتصاد اتم، افزایش بهره‌وری از اتم
اقتصاد اتم به این مفهوم است که بازده دگرگونی‌های شیمیایی را افزایش دهیم. یعنی
طراحی دگرگونی‌های شیمیایی به شیوه‌ای باشد که گنجاندن بیش‌تر مواد آغازین
را در فرآوردههای نهایی درپی داشته باشد. گزینش این گونه دگرگونی‌ها،
بازده را افزایش و فرآوردههای بیهوده را کاهش می دهد.
3- طراحی فرایندهای شیمیایی کم‌آسیب تر
شیمیدانها
در جایی که امکان دارد باید شیوه‌ی را طراحی کنند تا موادی را به کار برد
یا تولید کند که زهرآگینی کم‌تری برای آدمی یا محیط زیست داشته باشند.
اغلب برای یک دگرگونی شیمیایی واکنشگرهای گوناگونی وجود دارد که از میان
آنها می‌توان مناسب‌ترین را برگزید.
4- طراحی مواد و فراورده‌های شیمیایی سالم‌تر
فراورده‌های
شیمیایی باید به گونه‌ای طراحی شوند که با وجود کاهش زهرآگینی‌شان کار خود
را به‌خوبی انجام دهند. فراورده‌های جدید را می‌توان به گونه‌ای طراحی کرد
که سالم‌تر باشند و در همان حال، کار در نظر گرفته شده برای آنها را
به‌خوبی انجام دهند.
5- بهره‌گیری از حلال‌ها و شرایط واکنشی سالم تر
بهره‌گیری
از مواد کمکی(مانند حلال‌ها و عامل‌های جداکننده) تا جایی که امکان دارد
به کم‌ترین اندازه برسد و زمانی که به کار می‌روند از گونه‌های
کم‌آسیب‌رسان باشند. دوری کردن از جداسازی در جایی که امکان دارد و کاهش
بهره‌گیری از مواد کمکی، در کاهش فراورده‌های بیهوده کمک زیادی می کند.
6- افزایش بازده انرژی
نیاز
به انرژی در فرایندهای شیمیایی از نظر اثر آنها بر محیط زیست و اقتصاد
باید در نظر گرفته شود و به کم‌ترین میزان خود کاهش یابد. اگر امکان دارد،
روش‌های ساخت و جداسازی باید به گونه‌ای طراحی شود که هزینه‌های انرژی
مرتبط با دما و فشار بسیار بالا یا بسیار پایین به کم‌ترین اندازه‌ی خود
برسد.
7- بهره‌گیری از مواداولیه‌ی نوشدنی
دگرگونی‌های شیمیایی باید به گونه‌ای طراحی شوند تا از مواد اولیه‌ی نوشدنی بهره گیرند. فرآوردههای
کشاورزی یا فرآوردههای بیهوده‌ی فرآیندهای دیگر، نمونه‌هایی از مواد
نوشدنی هستند. تا جایی که امکان دارد، این گونه مواد را به‌جای مواد
اولیه‌ای که از معدن یا سوخت‌های فسیلی به دست می‌آیند، به کار بریم.
8- پرهیز از مشتق‌های شیمیایی
مشتق‌گرفتن(مانند
بهره‌گیری از گروه‌های مسدودکننده یا تغییرهای شیمیایی و فیزیکی گذرا)
بایدکاهش یابد، زیرا چنین مرحله‌هایی به واکنشگرهای اضافی نیاز دارند که
می‌توانند فراورده‌های بیهوده تولید کنند. توالی‌های جایگزین می‌توانند
نیاز به گروه‌های حفاظت‌کننده یا تغییر گروه‌های عاملی را از بین ببرند یا
کاهش دهند.
9- بهره‌گیری از کاتالیزگرها
کاتالیزگرها
گزینشی بودن یک واکنش را افزایش می‌دهند؛ دمای مورد نیاز را کاهش می‌دهند؛
واکنشهای جانبی را به کم‌ترین اندازه می‌رسانند؛ میزان دگرگون‌شدن
واکنشگرها به فرآوردههای نهایی را افزایش می‌دهند و میزان فرآوردههای
بیهوده مرتبط با واکنشگرها را کاهش می دهند.
10- طراحی برای خراب شدن
فروآرده‌های
شیمیایی باید به گونه‌ای طراحی شوند که در پایان کاری که برای آنها در
نظر گرفته شده، به فرآوردههای تجزیه‌شدنی، بشکنند و زیاد در محیط زیست
نمانند. روش طراحی در سطح مولکول برای تولید فرآورده‌هایی که پس از آزاد
شدن در محیط به مواد آسیب‌نرسان تجزیه می‌شوند، مورد توجه است.
11- تحلیل در زمان واقعی برای پیش‌گیری از آلودگی
بسیار
اهمیت دارد که پیشرفت یک واکنش را همواره پی‌گیری کنید تا بدانید چه هنگام
واکنش کامل می‌شود یا بروز هر فراورده‌ی جانبی ناخواسته را شناسایی کنید.
هر جا که امکان داشته باشد، روش‌های آنالیز در زمان واقعی به کار گرفته
شوند تا به وجود آمدن مواد آسیب‌رسان پی‌گیری و پیش‌گیری شود.
12- کاهش احتمال روی‌دادهای ناگوار
شیمیدان‌های
سبز در پی آن هستند که روندهای شیمیایی سالم‌تری را جایگزین روندهای کنونی
کنند یا با جایگزین کردن مواد اولیه‌ی سالم‌تر یا انجام دادن واکنش‌ها در
شرایط ایمن‌تر، فراورده‌های سالم‌تری را به جامعه هدیه دهند. برخی از آن
ها می‌کوشند شیمی را به زیست‌شیمی نزدیک کند، چرا که واکنشهای
زیست‌شیمیایی طی میلیون‌ها سال رخ داده‌اند و چه برای آدمی و چه برای محیط
زیست، چالش‌ها نگران کننده‌ی به وجود نیاورده‌اند. بسیاری از این واکنش‌ها
در شرایط طبیعی رخ می‌دهند و به دما و فشار بالا نیاز ندارند. فراورده‌های
آنها نیز به آسانی به چرخه‌ی مواد بازمی‌گردند و فراورده‌های جانبی آنها
برای جانداران سودمند هستند. الگو برداری از این واکنش‌ها می‌تواند چالش‌های بهداشتی و زیست‌محیطی کنونی را کاهش دهد.
گروه
دیگری از شیمیدان‌های سبز می‌کوشند بهره‌وری اتمی را افزایش دهند. طی یک
واکنش شیمیایی شماری اتم آغازگر واکنش هستند و در پایان بیش‌تر واکنش‌ها
با فراورده‌هایی رو به رو هستیم که شمار اتم‌های آنها از شمار همه‌ی
اتم‌های آغازین بسیار کم‌تر است. بی‌گمان آن اتم‌ها نابود نشده‌اند، بلکه
در ساختمان فرآوردههای بیهوده و اغلب آسیب‌رسان به طبیعت رها می‌شوند و
سلامت آدمی و دیگر جانداران را به چاش می‌کشند. هر چه بتوانیم اتم‌های
بیش‌تری در فرآوردههای بگنجانیم، هم به سلامت خود و محیط زیست کمک
کرده‌ایم و هم از هدر رفتن اتم‌هایی که به عنوان مواد اولیه برای آنها
پول پرداخت کرده‌ایم، پیش‌گیری می‌کنیم.
بازطراحی
واکنشهای شیمیایی نیز راهکار سودمند دیگری برای پیش‌گیری از پیامدهای
ناگوار مواد شیمیایی است. در این بازطراحی‌ها از مواد آغازگر سالم‌تر بهره
می‌گیرند یا روندهایی را طراحی می‌کنند که با واکنشهای مرحله‌ای کم‌تر به
فراورده برسند. هم‌چنین، روندهایی را طراحی می‌کنند که به مواد کمکی
کم‌تر، به‌ویژه حلال‌های شیمیایی، نیاز دارند. گاهی نیز واکنشهای
زیست‌شیمی و شیمی را به هم گره می‌زنند و روند سالم‌تری و کارآمدتری را
می‌آفرینند. بازطراحی روند داروها می‌تواند همراه با افزایش کارآمدی آنها
به هر چه سالم‌تر شدن آنها بینجامد و اثرهای جانبی آنها بر روندهای زیست
شناختی بدن، تا جایی که امان دارد، کاهش دهد.
در ادامه به نمونه‌هایی از کوشش‌ها و دستاوردهای شیمیدان‌های سبز اشاره می شود.
1. سوخت‌های جایگزین
به
کارگیری سوخت‌های فسیلی در خودروها با رهاشدن انبوهی از گازهای گلخانهی
به جو همراه شده که دگرگونی‌های آب و هوایی را در پی داشته است. از سوختن
نادرست آنها نیز، مواد زهرآگینی به هوا آزاد شده که سلامتی آدمی را به
چالش کشیده است. حتی اگر بتوانیم بر این دو چالش بزرگ پیروز شویم، با کاهش
روز افزون اندوخته‌های فسیلی روبهرو هستیم که از آن گریزی نیست. این
تنگناها همراه با افزایش روز افزون بهای این گونه سوخت‌ها، که به نظر
می‌رسد همچنان ادامه یابد، پژوهشگران و مهندسان بسیاری را به فکر طراحی
خودروهایی با سوخت هیدروژن انداخته است. چرا که خاستگاه این سوخت، آب است
که فراوان‌ترین ماده در طبیعت است و فرآورده‌ی سوختن این سوخت در خودرو
نیز خود آب است.
با
این همه، سوخت هیدروژن با چالش بزرگی روبهرو است. فراهم آوردن هیدروژن
از آب با فرآیند الکترولیز انجام می‌شود که برای پیشبرد آن به الکتریسیته
نیاز هست و اکنون نیز بیش‌تر الکتریسیته از سوختن اندوخته‌های فسیلی به
دست می‌آید. شاید
روزی با به‌کاربردن برخی کاتالیزگرها بتوانیم از انرژی خورشیدی به جای
سوخت‌های فسیلی در پیش بردن روند الکترولیز بهره گیریم، اما هنوز راهکار
کارآمدی برای تولید ارزان هیدروژن پیشنهاد نشده است و به نظر نمی‌رسد در
آینده‌ای نزدیک به چنین توانی دست پیدا کنیم. با این همه، برخی دانشمندان
امیدوارند بتوانند خواستگاه زیستی برای هیدروژن به وجود آورند.
گروهی
از پژوهشگران در سال 2000 میلادی گزارش کردند که توانسته‌اند از جلبک‌های
سبز برای آزاد کردن هیدروژن از مولکول‌های آب، به همان اندازه که از
الکترولیز به دست می‌آید، بهره گیرند. اما نور خورشید برای این رویکرد
گرفتاری درست می‌کند، چرا که جلبک طی فرآیند فتوسنتز اکسیژن نیز تولید
می‌کند. این اکسیژن از کار آنزیم تولیدکننده‌ی هیدروژن جلوگیری می‌کند و
در نتیجه هیدروژن اندکی به دست می‌آید دانشمندان می‌کوشند با تغییرهایی که
در این فرایند طبیعی می‌دهند، بازده‌ی تولید هیدروژن را بالا ببرند. شاید
یک روز آبگیر کوچکی که از جلبک پوشیده شده است، خواستگاه هیدروژن خودروهای
ما باشد.
در
رویکرد دیگر که مورد توجه است، از روغن‌های گیاهی به عنوان خواستگاهی برای
تهیه‌ی سوخت جایگزین بهره می‌گیرند. برای تهیه‌ی این نوع سوخت، که با
عنوان بیودیزل شناخته می شود، پس مانده‌ی روغن آشپزی را نیز می‌توان به
کار گرفت. هر چند از سوختن این نوع سوخت نیز مانند دیگر سوخت‌های فسیلی
گاز گلخانهی آزاد می‌شود، اما به اندازهای تولید می‌شود که گیاهان طی
فرآیند فتوسنتز آن را برای تولید قند به کار می‌گیرند. از سوی دیگر،
روغن‌ها گیاهی نوشدنی هستند و از سوختن آنها گوگرد و آلاینده‌های
آسیب‌رسان دیگری آزاد نمی‌شود. از سودمندی‌های دیگر این نوع سوخت این است
که گلیسرین، ماده‌ای که در صابون، خمیردندان، مواد آرایشی و جاهای دیگر به
کار می‌رود، از فرآوردههای جانبی روند تولید آن است. هم‌چنین، چون طی
روند تولید این سوخت، به آن اکسیژن افزوده می شود، بهتر از سوخت نفتی در
موتور می‌سوزد. به روغن‌کاری موتور نیز کمک می‌کند و بر درازی عمر آن
می‌افزاید.
2. پلاستیک‌های سبز و تجزیه‌پذیر
زندگی
در جهانی بودن پلاستیک بسیار دشوار است. پلاستیک‌ها د ر تولید هر گونه
فرآورده ی صنعتی، از صنعت خودروسازی گرفته تا دنیای پزشکی، به کارگرفته
شده‌اند . تنها در ایالات متحده ی امریکا سالانه نزدیک 50 میلیون تن
پلاستیک تولید می‌شود. اما این مواد به عنوان زباله‌های پایدار به تجزیه
میکروبی، چالش‌های زیست محیطی پیچیده‌ای به بار آورده‌اند. پلاستیک‌ها
علاوه بر این که جاهای به خاک‌سپاری زباله را پر کرده‌اند، سالانه در حجمی
برابر با چند هزار تن به محیط‌های دریایی وارد می‌شوند. برآورد شده است که
هر سال یک میلیون جانور دریایی به دلیل خفگی حاصل از خوردن پلاستیک‌ها به
عنوان غذا یا به دام افتادن در زباله‌های پلاستیکی از بین می‌روند.
در
سال های اخیر، کوشش‌های قانونی برای جلوگیری از دورریزی پلاستیک‌های تجزیه
ناشدنی، افزایش یافته است. این کوشش‌ها صنعت‌‌گران پلاستیک را واداشته است
تا در پی پلاستیک‌هایی باشند که پیامدهای زیست‌محیطی کم‌تری دارند.
پلاستیک‌های نشاسته‌ای تجزیه‌پذیر و پلاستیک‌های میکروبی از دستاورد
کوشش‌های چند ساله‌ی پژوهشگران این زمینه‌ی در حال پیشرفت و گسترش است.
در
پلاستیک های نشاسته‌ای، قطعه‌های کوتاهی از پلی‌اتیلن با مولکول‌های
نشاسته به هم می‌پیوندند. هنگامی که این پلاستیک‌ها در جاهای به خاک‌سپاری
زباله ها، دور ریخته می‌شود، باکتری‌های خاک به مولکول‌های نشاسته یورش
می‌برند و قطعه‌های پلی‌اتیلن را برای تجزیه‌ی میکروبی رها می‌سازند. این
گونه پلاستیک‌ها اکنون در بازار وجود دارند و به ویژه برای پلاستیک‌ها
جابه‌جایی و نگهداری مواد عذایی و دیگر وسایل یک‌بار مصرف بسیار سودمند
هستند. با این همه، کمبود اکسیژن در جاهای به خاک‌سپاری زباله‌‌ها و اثر
مهاری قطعه‌های پلی‌اتیلن بر عملکرد باکتری‌ها، بهره‌گیری استفاده از این
پلاستیک‌ها را محدود ساخته است.
در سال 1925 میلادی گروهی از دانشمندان کشف کردند که گونه‌های زیادی از باکتری‌ها ، بسپار پلی‌بی هیدروکسی بوتیرات(PHB) می‌سازند و از آن به عنوان اندوخته‌ی غذایی خود بهره می‌گیرند. در دهه ی 1970، پژوهش‌های نشان داد که PHB بسیاری
از ویژگی‌های پلاستیک‌های نفتی(مانند پلی‌اتیلن) را دارد. از این رو، کم
کم گفت و شنود پیرامون بهره‌گیری از این بسپار به عنوان جایگزینی مناسب
برای پلاستیک‌های تجزیه‌ناپذیر کنونی آغاز شد. سپس در سال 1992، گروهی از
پژوهشگران ژن‌های درگیر در ساختن این بسپار را به گیاه رشادی(Arabidopsis thaliana) وارد کردند و به این ترتیب گیاهی پدید آوردند که پلاستیک تولید می‌کند.
سال
پس از آن، تولید این پلاستیک سبز در گیاه ذرت آغاز شد و برای این که تولید
پلاستیک با تولید مواد غذایی رقابت نکند، پژوهشگران بخش‌هایی از گیاه ذرت
(برگ‌ها و ساقه‌ها) را
، که به طور معمول برداشت نمی‌شوند، هدف قرار دادند. پرورش پلاستیک در این
بخش‌ها به کشاورزان امکان می‌دهد که پس از برداشت دانه‌های ذرت، زمین را
برای برداشت ساقه‌ها و برگ‌های دارای پلاستیک درو کنند. پژوهشگران
درباره‌ی افزایش مقدار پلاستیک در گیاهان، پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند.
با این همه، هنوز دشواری‌هایی برای رسیدن به نتیجه‌ی مناسب وجود دارد.
کلروپلاست‌های
برگ بهترین جا برای تولید پلاستیک به شمار می‌آیند، اما چون کلروپلاست‌های
جای جذب نور هستند، مقدار زیاد پلاستیک می‌تواند فتوسنتز را مهار کند و
بازده‌ی محصول را کاهش دهد. بیرون کشیدن پلاستیک از گیاه نیز دشوار است.
این کار به مقدار زیادی حلال نیاز دارد که باید پس از بهره‌گیری، بازیافت
شود. بر اساس تازه‌ترین تخمین‌ها, تولید یک کیلوگرم PHB در گیاه
ذرت در مقایسه با پلی‌اتیلن به سه برابر انرژی بیش‌تری نیاز دارد. کشت
انبوه میکروب‌های پلاستیک ساز نیز به همین میزان انرژی نیاز دارد.
3. بازطراحی واکنشهای شیمیایی
در
روند بازطراحی واکنشهای شیمیایی از واکنشگرهای آغازکنده‌ای بهره گرفته
می‌شود که سالم‌ترند. در این را ممکن است روندهای زیست‌شیمیایی نیز سودمند
باشند. برای مثال، ادیپیک اسید، HOOC(CH2)4COOH یک
ماده‌ی خام کلیدی در تولید نایلون و فرآوردههای مانند آن است که سالانه
بیش از 2 میلیون تن از آن در صنعت به کار گرفته می‌شود. این ماده از بنزن
ساخته می‌شود که سرطان‌زا است و از اندوخته‌های فسیلی نونشدنی به دست
می‌آید. اما به تازگی دو شیمیدان توانسته‌اند این ماده را از یکی از
فراوان‌ترین، سالم‌ترین و نوشدنی‌ترین مواد طبیعی، یعنی گلوکز، بسازند.
آنها در این راه از باکتری‌هایی کمک گرفتند که با مهندسی ژنتیک آنزیم
ویژه‌ای در آنها کار گذاشته شده بود و به ناچار طی یک روند زیست‌شیمیایی
ناخواسته، بنزن را از گلوکز می سازند.
توجه
به اقتصاد اتم نیز کمک زیادی می‌کند. برای مثال، پژوهشگران توانسته‌اند
اقتصاد اتمی را در روند تولید ایبوپورفن، ترکیبی که در بسیاری از
آرامش‌بخش‌ها به کار می‌رود، از 40 درصد
به 77 درصد برسانند و این یعنی، اتم‌های بیش‌تری که شرکت داروسازی برای
آنها هزینه پرداخته است، به صورت مولکول پر فروشی در می‌آیند و
فراورده‌های بیهوده، که می‌توانند به محیط‌زیست آسیب برسانند، کم‌تر تولید
می شوند.
4. چندسازه‌های زیستی
اگر
چه موادشناسان تنها در چند دهه‌ی گذشته به سوی چندسازه‌ها گرایش پیدا
کرده‌اند، طبیعت در خود چندسازه‌های بسیار سخت، پیچیده و گوناگونی دارد که
از دیدگاه سختی و وزن، مانندی برای آنها نمی‌توان یافت. به هر جای طبیعت
که می‌نگریم، با یک چندسازه رو به رو می‌شویم. برای نمونه، صدف‌های دریایی
از چندسازه‌ی سرامیکی سختی ساخته شده‌اند. این سرامیک از لایه‌هایی از
بلورهای سخت تشکیل شده که در زمینه‌ی سیمانی نرم‌تری جای دارند. این
سرامیک سخت و پایدار، جاندار درون خود را از آشوب موج نگهداری می‌کند که
پیوسته آن را بر سطح سخره‌ها می کوبد. بدن ما یک چند سازه است که از
چندسازه‌هایی مانند استخوان، غضروف و پوست درست شده است.
بشر
از سالیان دور از چندسازه‌های طبیعی بهره گرفته است. کاه که برای ساختن
نخستین چندسازه‌ها به کار می‌رفت، خود نوعی چندسازه است. ابزارهای چوبی،
کفش و لباسی که از پوست جانوران تهیه می‌شود، همه چندسازه‌های طبیعی‌اند.
به خاطر این گوناگونی و ویژگی‌های بی‌مانند، موادشناسان تلاش می‌کنند از
این مواد برای سختی بخشیدن به چندسازه‌های ساختگی(مصنوعی) بهره گیرند تا
از پیامدهای زیست محیطی ناگوار ناشی از مواد ساختگی بکاهند. انویرون ( environ ) نمونه‌ای
از این چندسازه‌هاست که از 40 درصد کاغذ روزنامه، 40 درصد گرد سویا و 20
درصد ترکیب‌های دیگر (از جمله رنگ‌دهنده‌ها و کاتالیزگری که در حضور آب
کارا می‌شود و گرد سویا را به رزین دگرگونه می‌کند) ساخته می‌شود.
فراورده‌ی کار، یک چندسازه‌ی زیستی است که ظاهری سنگ مانند دارد، اما
مانند چوب می‌توان آن را برید. از این چندسازه می‌توان هر نوع ابزار چوبی
را با ظاهری سنگ مانند ساخت.
بازطراحی
واکنش‌ها و روندهای شیمیایی فرصت‌های تازه و بی‌شماری برای شیمیدانها به
وجود آورده است و هر شیمیدانی می‌تواند به طراحی هر یک از واکنشهای
شناخته‌شده‌ای که سال‌ها در کارخانه‌ها یا آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها به
کار گرفته می‌شد، در راستای سالم‌کردن آن و کاهش هزینه‌ها و افزایش
کاراآمدی و بازده، بپردازد. از این رو، به نظر می‌رسد فرصت‌هایی که برای
شیمیدانها طی تاریخ دراز و کهن این دانش فراهم شده، اکنون باردیگر برای
شیمیدان‌های امروزی فراهم شده است تا با ویرایش آن‌چه آنان در تاریخ شیمی
به یادگار گذاشته‌اند، یادگارهای سالم‌تری برای آیندگان برجای گذارند.
منبع:
1. Anastas, P. T.; Warner, J. C. Green Chemistry: Theory and Practice; Oxford University Press: New York , 1998; pp 30.
2 . Jones, D. Hydrogen fuel cells for future cars. ChemMatters, December 2000
3 . La Merrill, M; Parent, k.; Kirchhoff, M. Jones, D. Hydrogen fuel cells for future cars. ChemMatters, April 2003
4. Emsleym J. A cleaner way to make nylon. NewScientist, 12 March 1994
5. Grengtoss, T.U.; Slater, S.C. How green are green plastics? Scientific American, Agust 2000
6. Ekre, B. Biodiesel: The Clear Choise. www.actionbioscience.com
7 .Tom Matthams.Perfect partnerships. New scientist 2001 20 January
